Gỡ "nút thắt" trong phát triển chợ ở Điện Biên

ĐBP - Thời gian qua, các lực lượng chức năng tỉnh Điện Biên đã liên tiếp triển khai nhiều chiến dịch dẹp bỏ “chợ cóc”, “chợ tạm” gây ảnh hưởng đến hành lang an toàn giao thông và trật tư đô thị. Tỉnh cũng tích cực chuyển đổi mô hình quản lý chợ, quan tâm đầu tư cải tạo, xây dựng nhằm đáp ứng các yêu cầu về văn minh thương mại, an toàn thực phẩm, môi trường, phòng cháy chữa cháy... Tuy nhiên, công tác này vẫn còn một số bất cập kéo dài cần được tháo gỡ.

“Cung” chưa gặp “cầu”

Nhiều năm qua, dọc tuyến Quốc lộ 279, đoạn chạy qua địa bàn phường Mường Thanh (xã Thanh Xương, huyện Điện Biên cũ) tình trạng người dân chiếm dụng vỉa hè làm nơi buôn bán diễn ra thường xuyên, gây ra nhiều bất cập. Tại đây, mặt hàng nào cũng có, từ thịt, cá cho đến rau, củ quả… Người bán bày hàng gần như chiếm chọn vỉa hè, còn người mua thì dừng, đỗ xe cả trên lòng đường. Tuyến đường vô tình biến thành một “chợ cóc” nhộn nhịp vào mỗi buổi sáng và chiều.

Trong khi đó, do là tuyến quốc lộ nên lưu lượng người và xe qua lại đông, đặc biệt là các xe tải trọng lớn. Qua đó, tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn giao thông cho cả người bán, mua và lưu thông qua tuyến đường. Qua trao đổi với người dân khu vực, thì có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên. Trong đó, một trong những nguyên nhân chính là do nhu cầu bán – mua của người dân cao, song khu vực này lại chưa được bố trí xây dựng chợ.

Người dân bày bán tràn lan trên vỉa hè các tuyến đường bao quanh chợ Noong Bua.

Mặc dù được đầu tư xây dựng quy mô, song hình ảnh ghi nhận được tại chợ Noong Bua, phường Mường Thanh cũng không mấy khả quan. Hiện nay, tại khu vực này đang phải đối mặt với tình cảnh “chợ cóc” bao vây “chợ chính”. Theo đó, các tuyến đường xung quang 2 bên và cổng sau chợ tràn lan người bán, kẻ mua; đặc biệt là vào các giờ cao điểm buổi chiều.

Thực tế ghi nhận, lực lượng chức năng và chính quyền địa phương thường xuyên tổ chức các đội tuần tra, kiểm soát nhằm nhắc nhở, chấn chỉnh, lập lại trật tự khu vực. Tuy nhiên, ngay sau khu lực lượng chức năng rời đi, thực trạng trên lại tái diễn. Nguyên nhân chính được xác định là do nhu cầu buôn bán, kinh doanh của người dân trong khu vực khá lớn, trong khi quy mô chợ lại hạn chế, chưa đảm bảo đáp ứng. Vì mưu sinh, người dân ở đây chấp nhận cảnh “vừa bán lừa lo chạy”.

Hình ảnh nhốn nháo tại khu vực "chợ cóc C4" nằm trên tuyến đường Mường Then.

Trái ngược với hình ảnh tại các chợ cóc, chợ tạm phát sinh thì nhiều khu vực chợ được đầu tư xây dựng quy mô lại rơi vào tình cảnh “vắng bóng người qua”. Đơn cử như Chợ C13, phường Điện Biên Phủ (phường Thanh Trường cũ). Chợ được xây dựng và đưa vào sử dụng từ tháng 12/2023, với quy mô 120 gian hàng (72 ki ốt chợ chính, 48 ki ốt nhà mái tôn) và khu vực bán hàng ngoài trời rộng 420m2. Song trên thực tế suốt thời gian qua chỉ có hơn 10 hộ kinh doanh đến hợp đồng thuê gian hàng, trong đó chưa đầy 1/3 gian hoạt động.

Tình cảnh trên cũng được ghi nhận tại nhiều chợ nông thôn thuộc các xã khác trong tỉnh. Thậm chí, tại khu vực chợ tầm cỡ nhất của tỉnh như Trung tâm 1 thì vài năm gần đây cũng đối mặt với tình cảnh tương tự.

Gỡ “nút thắt” trong đầu tư, quản lý

Trước đây, Nghị định số 02/2003/NĐ-CP và Nghị định số 114/2009/NĐ-CP về phát triển và quản lý chợ quy định vốn đầu tư từ nguồn ngân sách Nhà nước được đầu tư đối với một số loại chợ và tại một số địa bàn nhất định. Thực tiễn, các chợ do Nhà nước đầu tư hiện nay cơ bản đều xuống cấp, không thu hút được xã hội hóa, cần cải tạo, nâng cấp nhưng không đầu tư được từ ngân sách Nhà nước. Một số địa phương có khả năng tự cân đối ngân sách để đầu tư nâng cấp chợ, nhưng không thể triển khai do vướng mắc trong thực tiễn và mâu thuẫn với các quy định của Nghị định về chợ.

Chợ Noong Bua được đầu tư xây dựng quy mô, song hiện nay chưa đáp ứng thực tế do gia tăng nhu cầu buôn bán các mặt hàng nông sản, thực phẩm phục vụ dân sinh.

Mới đây, Nghị định số 60/2024/NĐ-CP chính thức được ban hành đã tạo thêm hành lang pháp lý, giúp tháo gỡ nhiều “nút thắt” trong xây dựng và phát triển chợ trên địa bàn các địa phương, trong đó có Điện Biên. Một trong những “nút thắt” được tháo gỡ tại nghị định, đó là việc cho phép địa phương đầu tư xây dựng chợ bằng nguồn ngân sách (đầu tư công) cho tất cả các hạng chợ 1, 2, 3… Điều này đã mở ra cơ hội trong thu hút đầu tư, phục vụ phát triển chợ. Các địa phương có khả năng tận dụng mọi nguồn lực để phát triển mạng lưới chợ theo hướng văn minh, hiện đại, bảo đảm an toàn thực phẩm…

Thực hiện Nghị định này, thời gian qua trên địa bàn tỉnh cũng đã có nhiều dự án đầu tư các trung tâm thương mại, hệ thống chợ từ trung tâm tỉnh đến các trung tâm xã, phường, từng bước hoàn thiện hệ thống phân phối, lưu thông hàng hóa trên địa bàn tỉnh. Việc đầu tư xây dựng mới và nâng cấp cải tạo các trung tâm thương mại, hệ thống chợ theo quy hoạch đã góp phần quan trọng thúc đẩy trao đổi, tiêu thụ hàng hóa phục vụ đời sống của nhân dân.

Trên thực tế, chợ vẫn là một trong những đòi hỏi, nhu cầu tất yếu trong đời sống hiện nay. Tuy nhiên, nhiều ý kiến phân tích cho rằng, vấn đề cốt lõi nằm ở chỗ việc quy hoạch, đầu tư xây dựng chợ ở tỉnh chưa thật sự hợp lý, khiến “cung” chưa thể gặp “cầu”. Điều này dẫn đến thực trạng, nơi cần không có chợ, còn nơi đầu tư xây chợ quy mô thì lại không phù hợp với nhu cầu của người dân. Đa phần các chợ hiện nay trong tỉnh đều là chợ dân sinh. Do vậy, chỉ cần đầu tư ở mức vừa phải, bảo đảm tiện lợi, có mức phí phù hợp để các tiểu thương tiếp tục kinh doanh.

Chợ Du lịch Mường Thanh được xây dựng bằng nguồn vốn kêu gọi đầu tư được nhiều người dân kỳ vọng hiện đang hoàn thiện.

Thực tế này đã và đang được chứng minh ở 1 số xã trong tỉnh, qua đó, bắt đầu khai thác và phát huy hiệu quả chợ nông thôn sau đầu tư. Đơn cử như tại xã Mường Ảng. Nắm được những nhu cầu cơ bản và tâm lý của số đông, chính quyền địa phương (trước kia là huyện Mường Ảng) đã quy hoạch, đầu tư xây dựng chợ trung tâm trên 1 khu đất rộng gần 14.000m2. Chợ được đưa vào sử dụng từ tháng 11/2020, đến nay đã trở thành nơi buôn bán tập trung đông đúc, đáp ứng nhu cầu người dân địa phương.

Điểm đặc biệt tạo nên sức hút của chợ dân sinh này, đó là người dân có thể ra vào từ nhiều cửa khác nhau. Bên trong chợ được thiết kế thông thoáng, lối đi lại rộng rãi, người dân cũng dễ dàng mang cả phương tiện (xe máy) vào trong chợ mua hàng mà không cần phải gửi. Ngoài ra, địa phương cũng triển khai chính sách hỗ trợ miễn phí thuê mặt bằng cho các tiểu thương trong 6 tháng đầu, nhằm thu hút và tạo điều kiện để người kinh doanh có cơ hội phát triển.

Đến nay trên địa bàn tỉnh có 41 chợ dân sinh đang hoạt động, 3 trung tâm thương mại, 3 siêu thị đạt tiêu chuẩn hạng III, có 1 chuỗi cửa hàng Winmart với 10 điểm kinh doanh, 14 cửa hàng tiện lợi, 38 cửa hàng chuyên kinh doanh. Qua đó, bước đầu tạo được cơ sở hạ tầng thương mại phục vụ người tiêu dùng.

Để công tác quản lý, phát triển chợ được phân cấp rõ ràng và có quy định cụ thể, Sở Công thương đã tham mưu tỉnh xây dựng Quyết định ban hành Quy định một số nội dung về phát triển và quản lý chợ trên địa bàn tỉnh Điện Biên. Trong đó, xác định và quy định rõ về trách nhiệm quản lý, kiểm tra của các cấp; thời gian chợ hoạt động; quyền, nghĩa vụ của thương nhân, hàng hóa, an toàn phòng chống cháy nổ, an ninh trật tự, vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm kinh doanh tại chợ…

Thực tế, ở một số địa phương trên cả nước cũng như nhiều quốc gia phát triển, chợ truyền thống vẫn là một trong những địa chỉ mua sắm không thể thiếu trong đời sống xã hội. Do vậy, để chợ phát triển ổn định, văn minh và bền vững, thiết nghĩ, bên cạnh nỗ lực của các ngành chức năng, ở khía cạnh tiểu thương, người kinh doanh truyền thống cũng cần có sự “chuyển mình” để thích ứng và đáp ứng xu hướng, nhu cầu thực tế hiện nay.

Hà Linh